Sümelek (Sümölök) Nedir, Sümelek Nasıl Yapılır

İyice temizlenen buğday bir kovada ıslatılır ve keten kumaştan yapılmış çuvalların içerisine konarak oda sıcaklığında 3 gün bekletilir. Bu işlem buğdayın hafifce kök verip yeşermesini sağlar. 3. günün sonunda çuvalların içerisindeki buğday taneleri 3-4 cm kalınlıktaki tepsilere yayılarak 4 gün boyunca yine oda sıcaklığında bekletilmeye devam edilir. Bu işlem buğdayların çürümesini önler ve buğdayın uzamasını sağlar. 4. günün sonunda her buğday tanesi yaklaşık 4 cm boyunda uzayıp yeşermektedir. Buğdayların al kökleri ise beyaz rengi alır. 7 gün boyunca günde bir defa tepsilerin üzerine su serpilir. Bu işlem uğursuzluk sayıldığı için abdest alınmadan yapılmaz. 7 gün sonra buğday kökleri tepsi tabanında tek parça haline gelerek birbirine kenetlenir. 7. günün sonunda yeşermiş buğdayın yeşil kısımları makasla kesilir. Hiç yeşil kalmayana kadar bu işlem kontrol edilir. Geriye yalnızca buğdayın beyaz kökü kalmaktadır.

Bu beyaz kökler bir derin kaplar içerisine konularak iyice ezilir ve suyu çıkartılır. Beyaz bir tülbent bezi yardımıyla buğday köklerinin fosaları ile suyu birbirinden süzülerek ayrılır. Süzülen buğday suyu ile kökleri ayrı ayrı kaplarda biriktirilir.

Buğday fosalarının bulunduğu leğene su eklenerek iyice karıştırılır ve tekrar saüzülür bu işlem 3 defa tekrar edilir. Buna bugday susu (Buğday suyu) adı verilir. Koyu kıvamlı olan bu buğday suyu 7 defa kuran ayetleri eşliğinde taş kazana dökülerek fosaların birbiriyle pekişmesi sağlanır. En sonunda sakız kıvamında buğday suyu elde edilir.
Sümölök yapımı oldukça zahmetli olduğu için, Kırgız adetlerinde bir mahalle veya bir grup ortaklaşa çalışarak sümelek yapımını paylaşırlar.

Sümölök her sene 20 mart günü sabah saat 10 – 11 gibi pişirilmeye başlanır. İlk olarak kızgın kazanda sıvı yağ kızdırılır yaklaşık 1 saat harlı ateşin üzerinde kızan yapın içerisine su eklenir. Bu işlem kazandaki yağın kıvamını iyice inceltir. Arkasından yavaş yavaş buğday unu ile 2 gün önceden hazırlanıp dinlendirilen buğday suyu ilave edilir. Un ve buğday suyu yavaşça ilave edilmelidir. Bu esnada iki kişi tarafından sümölök kazanı kaynayana kadar sürekli karıştırılmalıdır. Bir saatin sonunda Kaynamaya başlayan sümölök ilk anda mercimek çorbası kıvamını alacaktır. Sümölök kaynamaya başladıktan sonra, kazanın altında yakılan odun ateşinin ayarı düşürülür. Orta derecede kaynamayı sürdürmesi sağlanır. 3 – 4 saat yalnızca yağ, un, buğday suyu ve saf sudan oluşan karışım durmaksızın karıştırılır ve kıvamı giderek koyulaşmaya başlar. 4. saatin sonunda, kaynamakta olan sümölöğün içerisine 40 adet kabuğı kırılmamış ceviz atılır. Cevizlerin atılmasından sonra sümölöğün rengi kahverengine dönüşür. Cevizler sümölöğe renk ve lezzet katar. Ayrıca cevzilerin atılmasından hemen sonra yıkanıp temizlenmiş 41 adet taş atılır. Taşlar orta büyüklüktedir. Kazanın dibine tortu birikmesini ve sümölöğün altının yanmasını engeller. Gece saat 12 ye kadar kaynayan sümölök başında nöbetleşe duran kişiler tarafından sürekli karıştırılır. Kazan karıştırma işi oldukça zahmetlidir. Giderek koyulaşan kıvamı ile sümölök iyice ağırlaşmaktadır ve karışması zorlaşmaktadır. Gece saat 12 de sümölök pişirenlerin en yaşlısı gelip kıvamını kontrol ettikten sonra sümölöğü demlemelidir. Bu demleme işi şu şekilde yapılır. Ayrı bir kapta un ve su karıştırılır içerisine bir adet yumurta ve bir bardak tuzlu su ilave edilir. Hazırlanan karışım iyice karıştırılır kulak memesi kıvamındaki karışım kaynamakta olan sümölöğün içerisine ilave edilir 15 dakika daha karıştırılarak kazanın ağzı kapatılr, ocağın ateşi iyice azaltılır (Ateş bir iki saat sonra kendiliğinden sönecektir). Sabaha kadar demlemeye bırakılan sümölök artık açılmaya hazırdır.
Kırgızlarda sümölök açma töreni oldukça önemlidir. Sümölök pişirmede yardımcı olan herkes kazanın etrafında halka oluşturur. Bu işlem esnasında genelde Kuran ayetleri ve ilahiler okunur. Kapağı açarken manevi olarak kim neye niyet ettiyse sümölöğe bakarken onu gördüğünü söylemiştir. Akbata (Hayır Duası) verilir ve sümölöğü pişiren en yaşlı ve saygı duyulan kişi tarafından kapağı açılır ve dağıtılmaya başlanır. Sümölök renk olarak kahverengi lezzet olarak ise şekerlidir. Oysaki sümölök pişirirken içerisine hiçbir zaman şeker koyulmaz. Sümölöğün şekeri beyaz buğday köklerinin muhteva ettiği glikoz içeriğinden gelmektedir.

Sümölök bereketi simgeler, o sebepten sümölök yapılırken sümölöğü karıştıran kişiler yeni baharın bereket getirmesini evlerinden, bereket eksik olmaması yönünde dileklerde dualarda bulunurlar. Ayrıca sümölöğü alan kişiler evlerine bereket getirmesi için sümölöğü alır ve tüketirler. Sümölöğü alan kişi gelen bereketin boş gitmemesi için sümölök kabı boşalınca içerisine şeker veya farklı gıda maddeleri koyarak geri teslim eder. Ayrıca sümölöğün sağlık verdiğine de inanılır. İlaç niyetine hastalara yaşlılara yedirilir. Kırgızlarda adet bu şekildedir….